خیارات در حقوق و انواع آن
تصور کنید خ آن ها ی را خریده اید اما بعد از مدتی متوجه می شوید که ایرادات قابل توجهی در خانه وجود دارد یا زمینی را با قیمت بالا خریده اید در حالی که ارزش واقعی آن بسیار پایین تر بوده است. در این مواقع چه باید کرد؟ آیا راهی برای جبران خسارت و یا فسخ معامله وجود دارد؟ بله! قانون برای حمایت از شما در این گونه موقعیت ها، ابزارهایی به نام “خیارات” پیش بینی کرده است. این حق به شما این امکان را می دهند که در صورت وجود شرایط خاص، قرار داد را فسخ کنید یا تغییراتی در آن ایجاد کنید. در این مقاله به بررسی انواع خیارات در حقوق ایران می پردازیم تا با آگاهی از آن ها، بتوانید در معاملات خود با اطمینان و آگاهی بیشتری قدم بردارید.
خیارات در حقوق به چه معناست؟
در حوزه حقوق، “خیارات” به معنای اختیار یا حقی است که قانون گذار برای شخص در شرایط خاص پیش بینی می کند تا بتواند عقد یا قرارداد را برهم زند یا آن را به شکلی دیگر تغییر دهد. به عبارت دیگر، این اختیار به فرد این امکان را می دهد که با اراده خود، آثار حقوقی عقد را از بین ببرد یا آن را اصلاح کند. خیار در حقوق ایران به مجموعه ای از اختیارات قانونی اطلاق می شود که به طرفین یک عقد (مانند بیع، اجاره، نکاح) اجازه می دهد در شرایط خاص، آن عقد را فسخ کنند یا تغییر دهند. انواع خیار از حقوق مالی هستند و می توانند اسقاط (به معنی از بین بردن حق یا امتیاز به اراده صاحب حق) شوند، اما برای اعمال آن ها باید شرایط و مهلت های قانونی رعایت شود. در کل، خیار در حقوق ابزاری برای حفظ عدالت و تعادل در روابط حقوقی محسوب می شوند.
پیش از پرداختن به مبحث انواع خیارات در حقوق، لازم است به این نکته اشاره کنیم که موسسه حقوقی سیمرغ عدالت، با بهره گیری از تیمی متشکل از وکلای باتجربه و متخصص، طیف گسترده ای از خدمات حقوقی را در اختیار شما قرار می دهد. این خدمات شامل رسیدگی به دعاوی مالی و حقوقی، مسائل مربوط به دعاوی خانوادگی، پرونده های ملکی و موضوعات اقتصادی است. هدف اصلی این مؤسسه ارائه راهکارهایی حرفه ای و کارآمد برای حل مشکلات حقوقی شما است. همچنین، با امکان بهره مندی از مشاوره اولیه رایگان، می توانید سوالات و مسائل حقوقی خود را با ما در میان بگذارید و از راهنمایی های تخصصی وکلای ما بهره مند شوید.
انواع خیارات
قانون مدنی ایران، انواع مختلفی از خیارات را پیش بینی کرده است تا از حقوق و منافع افراد در معاملات و قراردادها محافظت کند. در ادامه به بررسی مهم ترین این اختیارات می پردازیم.
خیار عیب
خیار عیب حقی است که به خریدار در صورت وجود عیب در کالای خریداری شده اعطا می شود. به عبارت دیگر، اگر کالایی که خریداری کرده اید، دارای عیبی باشد که در زمان عقد قرارداد از آن بی اطلاع بوده‌اید، قانون به شما این حق را می دهد که معامله را فسخ کنید یا از فروشنده درخواست کنید که کالای معیوب را با کالای سالم تعویض نماید. همچنین می توانید کالای معیوب را نگه داشته و مابه التفاوت قیمت کالای سالم و معیوب (که به آن ارش گفته می شود) را از فروشنده دریافت کنید.
خیار غبن
خیار غبن به یکی از طرفین قرارداد این حق را می دهد که در صورتی که در معامله متضرر شده باشد، آن را فسخ کند. این ضرر باید فاحش باشد، یعنی به حدی باشد که معمولا افراد عاقل و با اختیار در آن شرایط تن به آن معامله نمی دهند. خیار غبن در مواردی اعمال می شود که یکی از طرفین در اثر اشتباه یا فریب طرف مقابل، قیمتی بسیار بیشتر یا بسیار کمتر از ارزش واقعی کالا یا خدمات پرداخت کرده باشد. به عنوان مثال، اگر شخصی یک قطعه زمین را به قیمت بسیار پایین تر از قیمت بازار به فروش برساند و بعد متوجه شود که دچار غبن شده است، می تواند با استفاده از خیار غبن و مراجعه به قوانین دعاوی ملکی معامله را فسخ کرده و زمین خود را پس بگیرد.
خیار تدلیس
خیار تدلیس حقی است که به فرد فریب خورده در یک معامله اعطا می شود. به بیان دیگر، اگر یکی از طرفین قرارداد با استفاده از حیله و نیرنگ، طرف مقابل را فریب دهد و او را به انعقاد قرارداد ترغیب کند، فرد فریب خورده می تواند با استناد به خیار تدلیس، معامله را فسخ کند. تدلیس می تواند به صورت فعل یا ترک فعل باشد. برای مثال، اگر فروشنده یک خودرو، عیب فنی آن را از خریدار پنهان کند و با این کار، خریدار را به خرید خودرو ترغیب کند، مرتکب تدلیس شده است و خریدار می تواند با استفاده از خیار تدلیس، معامله را فسخ کند و خودرو را به فروشنده برگرداند. لازم به ذکر است که برای اعمال خیار تدلیس، باید شرایطی مانند علم فرد تدلیس کننده به غلط بودن اطلاعات و تأثیر این اطلاعات در انعقاد قرارداد وجود داشته باشد.
خیار شرط
خیار شرط حقی است که به موجب آن، یکی از طرفین یا هر دو طرف یا شخص ثالث، می توانند در هنگام انعقاد قرارداد، برای خود یا دیگری حق فسخ معامله را قرار دهند. این خیار به طرفین این امکان را می دهد که در صورت وقوع شرایط خاص یا به صرف اراده خود، معامله را فسخ کنند. برای مثال، در یک قرارداد بیع ملک، ممکن است خریدار و فروشنده توافق کنند که خریدار تا یک ماه پس از تاریخ عقد قرارداد، حق فسخ معامله را داشته باشد. همچنین ممکن است شرط شود که در صورت عدم پرداخت به موقع اقساط توسط خریدار، فروشنده حق فسخ معامله را داشته باشد. خیار شرط یکی از انواع خیار مهم و پر کاربرد در قرارداد ها است و به طرفین انعطاف لازم برای خروج از قرارداد در شرایط خاص را می دهد.
خیار مجلس
خیار مجلس یکی از انواع اختیارات مشترک بین تمامی عقود است که به طرفین معامله این امکان را می دهد که تا زمانی که در مجلس عقد حضور دارند و از یکدیگر جدا نشده اند، بتوانند معامله را فسخ کنند. این خیار به نوعی فرصتی کوتاه برای پشیمانی از معامله است و به طرفین این امکان را می دهد که بدون نیاز به دلیل خاصی و تنها با اراده خود، معامله را برهم بزنند. برای مثال، اگر دو نفر در دفترخانه اسناد رسمی برای خرید و فروش یک ملک حاضر شده و مبایعه نامه را امضا کنند، تا زمانی که در دفترخانه حضور دارند و از یکدیگر جدا نشده اند، می توانند با استفاده از خیار مجلس، معامله را فسخ کنند. این خیار به محض اینکه طرفین از مجلس عقد خارج شوند، ساقط می شود.
خیار تخلف شرط
خیار تخلف شرط زمانی اعمال می شود که یکی از طرفین قرارداد به شرطی که در ضمن عقد قرار داده شده است، عمل نکند. در این صورت، طرف مقابل می تواند با استفاده از خیار تخلف شرط، قرارداد را فسخ کند. برای مثال، اگر در یک قرارداد اجاره، شرط شود که مستأجر حق نگهداری از حیوانات خانگی را ندارد و مستأجر به این شرط عمل نکند، موجر می تواند با استفاده از خیار تخلف شرط، قرارداد اجاره را فسخ کند. خیار تخلف شرط ابزاری برای حفظ تعهدات طرفین در قرارداد ها است و به طرف مقابل این امکان را می دهد که در صورت تخلف از شرط، قرارداد را فسخ کرده و از تداوم آن جلوگیری کند.
خیار حیوان
خیار حیوان مختص به عقد بیع حیوانات است و به خریدار این حق را می دهد که تا سه روز پس از خرید حیوان، بتواند معامله را فسخ کند. این خیار به خریدار فرصت می دهد تا حیوان را به دقت بررسی کند و در صورتی که متوجه عیب یا بیماری در آن شود و یا به هر دلیل دیگری از خرید خود پشیمان شود، بتواند معامله را فسخ کرده و حیوان را به فروشنده برگرداند. برای مثال، اگر شخصی اسبی را خریداری کند و پس از دو روز متوجه شود که اسب بیمار است یا مطابق با انتظارات او نیست، می تواند با استفاده از خیار حیوان، معامله را فسخ کرده و اسب را به فروشنده بازگرداند. هدف از پیش بینی خیار حیوان در قانون، حمایت از خریدار در معاملات حیوانات است، زیرا تشخیص عیب و بیماری در حیوانات ممکن است زمان بر باشد و خریدار بلافاصله پس از خرید متوجه آن نشود.
خیار رؤیت و تخلف وصف
خیار رؤیت و تخلف وصف در مواردی اعمال می شود که کالای فروخته شده در زمان عقد بیع نزد خریدار حاضر نباشد و خریدار آن را ندیده باشد و فقط بر اساس توصیفی که فروشنده از آن کالا کرده است، اقدام به خرید آن نماید. در این حالت، پس از دیدن کالا، اگر خریدار آن را مطابق با وصف فروشنده نیابد، می تواند از خیار رؤیت و تخلف وصف استفاده کرده و معامله را فسخ کند. برای مثال، اگر شخصی فرش دستبافی را به صورت آنلاین و بدون دیدن آن خریداری کند و پس از دریافت فرش متوجه شود که رنگ یا طرح آن با آنچه که فروشنده در سایت قرار داده بود، متفاوت است، می تواند با استفاده از این خیار معامله را فسخ کرده و فرش را به فروشنده برگرداند.
شروط اسقاط کافه خیارات
در بسیاری از قرارداد ها، عبارتی تحت عنوان “اسقاط کافه خیارات” به چشم می خورد. این عبارت به چه معناست و چه آثاری دارد؟ “اسقاط” در لغت به معنای افکندن و از بین بردن است و در اصطلاح حقوقی، به معنای از بین بردن حق یا امتیاز به اراده صاحب حق است. “کافه” نیز در لغت به معنای همه و تمام است. بنابراین، “اسقاط کافه خیارات” به این معناست که شخص از تمام حقوق و اختیارات قانونی که برای فسخ یا تغییر قرارداد دارد، به صورت آگاهانه و اختیاری صرف نظر می کند. همچنین برای اینکه اسقاط کافه صحیح باشد، شرایط زیر لازم است:
- صاحب حق باید عاقل، بالغ و مختار باشد: یعنی فردی که قصد اسقاط حق خود را دارد، باید از نظر عقلی توانایی تصمیم گیری داشته باشد و به اجبار یا اکراه این کار را انجام ندهد.
- اسقاط باید به صورت واضح و صریح انجام شود: یعنی قصد صرف نظر کردن از حق، باید به طور روشن و بدون ابهام اعلام شود. به طور معمول، این کار با درج عبارت “اسقاط کافه خیارات” در متن قرارداد انجام می شود.
- حق باید قابل اسقاط باشد: همه حقوق قابل اسقاط نیستند. مثلا حقوقی که مربوط به نظم عمومی یا اخلاق حسنه هستند، قابل اسقاط نیستند.
با اسقاط کافه در زمینه انواع خیار، شخص دیگر نمی تواند به هیچ یک از اختیارات قانونی برای فسخ یا تغییر قرارداد استناد کند. اسقاط کافه در اختیارات معمولاً در قراردادهایی که اهمیت و ارزش زیادی دارند و طرفین قصد دارند از هرگونه اختلاف و مشکل آتی جلوگیری کنند، استفاده می شود. برای مثال، در قرارداد های خرید و فروش ملک، قرارداد های سرمایه گذاری و قرارداد های بین المللی، ممکن است از این عبارت استفاده شود.
سخن پایانی
خیارات در حقوق ایران، مجموعه ای از ابزار های قانونی کارآمد و منصفانه هستند که برای ایجاد تعادل و انصاف در قرارداد ها و معاملات در نظر گرفته شده اند. اختیاراتی مانند خیار عیب، خیار غبن، خیار تدلیس و غیره، به طرفین قرارداد این امکان را می دهند که در صورت وجود شرایط خاص، از قرارداد خارج شده یا آن را تغییر دهند. این امر موجب می شود تا افراد با اطمینان خاطر بیشتر و ترس کمتر از عواقب ناگوار، اقدام به انعقاد قرارداد کنند. در پایان، لازم به ذکر است که در صورت بروز هرگونه مشکل یا نیاز به راهنمایی بیشتر در زمینه امور ملکی و قراردادی، می توانید با موسسه مشاوران عدالت تماس گرفته یا فرم مشاوره رایگان را در وب سایت ما پر کنید تا کارشناسان ما در کوتاه ترین زمان ممکن با شما تماس بگیرند .
سوالات متداول
- اگر در معامله ای فریب خورده باشیم، چه خیاری می توان اعمال کرد؟
در صورت فریب خوردن در معامله، می توانید از خیار تدلیس برای فسخ معامله استفاده کنید.
- خیار غبن چه زمانی قابل اعمال است؟
زمانی که یکی از طرفین معامله در اثر اشتباه یا فریب، متحمل ضرر فاحش شده باشد، می تواند از خیار غبن برای فسخ معامله استفاده کند.
- آیا می توان در قرارداد ها، خیارات را از بین برد؟
بله، با توافق طرفین و درج عبارت “اسقاط کافه” در قرارداد، می توان تمام اختیارات را از بین برد.
نظری ثبت نشده است